Τον τελευταίο καιρό έχουν κυκλοφορήσει στο ίντερνετ αρκετά βιντεάκια που προσπαθούν να αφυπνίσουν τις μάζες και να τις κάνουν να κλείσουν smartphones, tablets, υπολογιστές, ρολόγια κι ότι άλλη έξυπνη συσκευή έχουν και να ζήσουν την αληθινή ζωή, τη χειροπιαστή. Αυτή όπου τα twitter και τα facebook είναι παρελθόν και οι άνθρωποι επικοινωνούν από κοντά, με γλιτσερές χειραψίες από λιπαρά χέρια, υγρές αγκαλιές από κορμιά ιδρωμένα και λόγια εξερχόμενα από στόματα, με τη συνοδεία μυρωδάτων σωματιδίων και σιέλων.
Θα σκέφτεσαι τώρα “Μα τι γράφει αυτός” και θα έχεις δίκιο. Όμως, όπως θα δεις παρακάτω, δεν κάνω τίποτε περισσότερο από το να χρησιμοποιώ την τεχνική των παραγωγών των εν λόγω βιντεακίων, η οποία μπορεί να περιγραφεί από μια μόλις λέξη:
Δράμα.
Σίγουρα θα έχεις δει κάποια από αυτά, μα αν δεν ξέρεις για τι πράγμα μιλάω (ή ακόμη κι αν ξέρεις) δες αυτό, αυτό κι αυτό. Τα διάλεξα για να σου πω γιατί αυτά τα βιντεάκια δεν εξετάζουν πολύ ορθά και ολοκληρωμένα την κατάσταση, αλλά μεροληπτικά και προβοκατόρικα.
Δες τα πρώτα και μετά έλα πίσω. Εγώ εδώ θα είμαι και θα περιμένω μέχρι να γυρίσεις.
Τα είδες; Τέλεια.
Δηλαδή όχι ακριβώς τέλεια. Υπάρχουν πολλά προβλήματα με τα συγκεκριμένα βιντεάκια, εδώ όμως έχω ξεχωρίσει τρία για να σου αναλύσω. Πριν συνεχίσεις, πρέπει να θυμάσαι πως εγώ δεν είμαι ειδικός σε αυτό το θέμα —ούτε και σε κάποιο άλλο— και πως εδώ δεν εκφράζω τίποτε παραπάνω από μια γνώμη, βασισμένη μεν σε στοιχεία και έρευνες, στα οποία θα κάνω αναφορές, αλλά γνώμη.
Έχουμε και λέμε:
- Η Ειρωνεία
- Το Τρεντ
- Οι Έρευνες
1. Η Ειρωνεία
Τα social media και το ίντερνετ, πέρα από πολλά άλλα που δεν τα εξετάζει το συγκεκριμένο κείμενο, έχουν καταφέρει κάτι πολύ μεγάλο. Να έχεις εσύ κι εγώ και ο οποιοσδήποτε ένα ψηφιακό πόντιουμ και να λέμε ελεύθερα τη γνώμη μας (καλή ώρα). Βεβαίως άλλοι το κάνουν με επιχειρήματα, εργασία και αισθητική κι άλλοι το κάνουν με κρωγμούς, ψέματα και κειμενάκια (αν επιτρέπεται ο όρος) γραμμένα τσάτρα πάτρα, αποτελούμενα από κεφαλαία greeklish και σειρές από θαυμαστικά, κι αυτό είναι ένα πρόβλημα υπαρκτό—με ρίζες στην ανατροφή και την παιδεία του καθενός. Όμως αυτό το παγκόσμιο δίκτυο πληροφορίας, που αναπτύχθηκε από το CERN και τον αμερικανικό στρατό, αν σήμερα πρεσβεύει ένα πράγμα, αυτό είναι η ελευθερία της έκφρασης και γι'αυτόν ακριβώς το λόγο σήμερα οι Αμερικάνοι παλεύουν για το net neutrality.
Αυτή η ελευθερία που τους παρέχουν τα μέσα αυτά, δίνει τη δυνατότητα στους εμπνευστές των βίντεο να τα κατακρίνουν.
Η μεγαλύτερη ειρωνεία που κρύβουν αυτά τα βίντεο είναι ότι οι δημιουργοί τους χρησιμοποιούν το ίδιο το μέσο το οποίο προσπαθούν να κρίνουν, γιατί, χμ πως να το πω, μόνο αυτό το μέσο ξέρουν και μόνο από αυτό μπορούν να προβληθούν. Και χρησιμοποιούν αποκλειστικά αυτό το μέσο. Το περιεχόμενό τους ζει εκεί, στο YouTube. Aυτό είναι όλο κι όλο. Δεν υπάρχει άλλο.
Ένα μικρό βιντεάκι, γυμνό από επιχειρήματα, με λόγο που ξεχειλίζει από συγκίνηση και προσπαθεί να δημιουργήσει ενοχή και φόβο στον θεατή.
2. Το Τρεντ
Όπως καταλαβαίνεις υπάρχει λόγος που αυτά τα βιντεάκια ξεφυτρώνουν το ένα μετά το άλλο για να πουν όλα το ίδιο πράγμα.
Οι άνθρωποι που κάνουν αυτά τα βίντεο, είναι ελεύθεροι να τα φτιάχνουν και να χρησιμοποιούν τα μέσα που κατακρίνουν για να διαδώσουν ένα μήνυμα, κάτι που πιστεύουν και να αποκτήσουν μια φωνή πολύ μεγάλη, πολύ γρήγορα λόγω αυτού του μέσου και αυτό από μόνο του είναι κάτι πολύ σημαντικό.
Όμως πρέπει κι εσύ να ξέρεις πως όταν μεγαλώσουν τα νούμερα των προβολών, αυτοί που τα ανεβάζουν ενεργοποιούν τις διαφημίσεις και πληρώνονται και μετά έρχονται κι άλλοι άνθρωποι που θέλουν κι αυτοί δημοσιότητα και λεφτά από εύκολα, επικαλούμενα στο συναίσθημα κι όχι στη λογική, βιντεάκια, επειδή γιατί όχι.
Όλοι θέλουν ένα κομμάτι από την Ιντερνετική πίτα της φήμης.
Αυτό που προβάλουν δεν πρέπει να αγνοείται ή να απορρίπτεται, ούτε να τα βάζουμε όλα στο ίδιο τσουβάλι.
Ωστόσο είμαι αρκετά δύσπιστος σχετικά με το σκοπό αυτών που τα φτιάχνουν και αυτό που με ενοχλεί περισσότερο δεν είναι ότι το μήνυμα είναι ανειλικρινές—άλλωστε δεν πιστεύω πως είναι υστερόβουλο—αλλά το ότι τίθεται ως ένα ζήτημα κουλτούρας. Το μήνυμα “Είμαστε όλοι συνδεδεμένοι, αλλά μόνοι” όχι μόνο στάζει μια παχύρρευστη σάλτσα ειρωνικής αντιπαράθεσης (και γι’ αυτό πουλάει) αλλά υπονοεί ότι ο υποστηρικτής του εκφράζει μια άποψη με βαθύτερο νόημα, πιο ανθρώπινη, πιο έμπειρη, βασισμένη στην παλιά, παραδοσιακή ανθρώπινη επαφή κι άλλες τέτοιες μπούρδες.
Το σημαντικότερο σημείο από όλα όμως, νομίζω πως είναι τα αποτελέσματα που δείχνουν οι έρευνες.
3. Οι Έρευνες
Το πιο σημαντικό πράγμα που ξεχνούν να ελέγξουν οι εμπνευστές των βίντεο είναι οι έρευνες, οι οποίες στο ερώτημά τους απαντούν όχι. Τα social media δε μας αποξενώνουν. Αντιθέτως, οι περισσότεροι χρήστες μέσων όπως το facebook τείνουν να είναι λιγότερο απομονωμένοι από τους μη-χρήστες.
Δεν είναι τόσο απλό το θέμα (correlation vs. causation) και η ερώτηση δεν μπορεί να απαντηθεί με ένα ναι ή ένα όχι, όμως στην απλούστερη μορφή της η απάντηση είναι ότι σήμερα όσοι είναι συνδεδεμένοι είναι πιο κοινωνικοί.
Υπάρχουν έρευνες (δες εδώ, εδώ κι εδώ) που δείχνουν ότι σε συλλογικό επίπεδο, οι άνθρωποι σήμερα είναι πιο μοναχικοί από παλαιότερα και ότι κάνουν λιγότερες στενές φιλίες. Γι'αυτό όμως ευθύνονται η αύξηση των προαστίων στις πόλεις, οι μακρινές καθημερινές διαδρομές και οι πολλές ώρες εργασίας και όχι η ιντερνετική ζωή. Αντιθέτως, σε ατομικό επίπεδο, οι χρήστες των κοινωνικών μέσων δικαιώνουν το όνομά τους, είναι κοινωνικοί.
Αυτό που συμβαίνει, περιγραφόμενο με απλά λόγια, είναι ότι οι άνθρωποι βγάζουν γρήγορα συμπεράσματα.
Είμαστε πιο απομονωμένοι + Είμαστε πιο συνδεδεμένοι = Είμαστε απομονωμένοι επειδή είμαστε συνδεδεμένοι
Όμως η πραγματικότητα δε συμφωνεί. Μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε ότι ένα χαμόγελο και μια αγκαλιά δεν αντικαθίστανται από κανένα like και κανένα emoji. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορούν να υπάρχουν ουσιαστικές και εποικοδομητικές επαφές, οι οποίες δε γίνονται πρόσωπο με πρόσωπο, ούτε ότι οι ψηφιακές αντικαθιστούν τις σαρκικές. Οι άνθρωποι καλύπτουν με διαφορετικούς τρόπους τις διαφορετικές ανάγκες τους. Δεν έχω γνωρίσει ζευγάρια που φιλιούνται μέσω facebook και το cyber sex δεν αντικαθιστά τον έρωτα.
Τα στοιχεία που έχουμε λένε ότι :
- Οι άνθρωποι που είναι πιο κοινωνικοί online, είναι και offline.
- Οι άνθρωποι κρατούν επαφή μέσω των social media με ανθρώπους που δε θα κρατούσαν αλλιώς.
- Οι άνθρωποι βρίσκουν μέσω των social media άλλους ανθρώπους που τα πράγματα που συμβαίνουν στα κεφάλια τους ταιριάζουν και που δε θα μπορούσαν να βρουν αλλιώς.
Το μαγικό αυτό μέσο που είναι το ίντερνετ, είναι ένα μέσο κοινωνικό, διαφορετικό από την τηλεόραση και το αυτοκίνητο (τις δύο πιο αντικοινωνικές, απομονωτικές τεχνολογίες). Οι άνθρωποι που βλέπεις στο μετρό, ή στο διάλειμμα από τη δουλειά ή το μάθημα να είναι σκυφτοί πάνω από μιαν οθόνη δε μιλάνε σε ρομπότ. Μιλάνε σε ανθρώπους που για τις δικές τους ζωές είναι σημαντικοί και που για κάποιο λόγο, τη συγκεκριμένη ώρα που τους βλέπεις, δεν μπορούν να επικοινωνήσουν αλλιώς.
Σήμερα, εσύ που διαβάζεις αυτό το κείμενο, είσαι από τους πρώτους homo sapiens που έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν με άλλους homo sapiens σε αντιδιαμετρικό σημείο της γης, με ελάχιστο κόστος και σχεδόν ακαριαία. Μπορείς να βρεις ανθρώπους σαν εσένα, με κοινά ενδιαφέροντα και παρόμοιο γούστο, με τρόπους που δεν είχες ποτέ στο παρελθόν.
Εγώ δεν βλέπω ανθρώπους που θέλουν να μιλήσουν πρόσωπο με πρόσωπο και δε βρίσκουν αρκετούς συνανθρώπους τους. Σίγουρα θα υπάρχουν άνθρωποι που δεν αισθάνονται άνετα να μιλάνε πίσω από οθόνες, όμως αυτοί αντιμετωπίζουν το πρόβλημα που θα αντιμετώπιζαν όσοι δεν αισθάνονται άνετα να μιλούν με άλλους χωρίς τις οθόνες, αν δεν υπήρχαν οθόνες. Δεν είναι κάποιοι σωστοί και κάποιοι λάθος, είναι απλώς διαφορετικοί. Όποιος θέλει να μιλάει χωρίς οθόνες μπορεί να το κάνει. Όποιος αισθάνεται εκτεθειμένος χωρίς την οθόνη, δεν μπορούσε να κάνει το αρχικό βήμα της επικοινωνίας πριν. Τώρα μπορεί.
Αυτή είναι η πραγματικότητα. Αν δε σου αρέσει, σε καταλαβαίνω, υπάρχουν πράγματα που ούτε εμένα μου αρέσουν. Αν εσύ δεν μπορείς τις οθόνες και νομίζεις ότι οι άνθρωποι που βλέπουν τη φάτσα σου στο δρόμο είναι πιο πραγματικοί από αυτούς που κάνουν like τη selfie σου στο facebook τότε ξεσυνδέσου. Είσαι ελεύθερος να το κάνεις και προσωπικά σε ενθαρρύνω. Αν όμως έχεις αυτο-χριστεί δικαστής και εσύ, ο βαθυστόχαστος ανθρωπιστής, νομίζεις πως είσαι κατάλληλος για να κρίνεις ποιος είναι άνθρωπος και ποιος δεν είναι, τότε σταμάτα.
Όσοι φτιάχνουν και όσοι αρέσκονται στο να βλέπουν τα συγκεκριμένα βίντεο, νομίζουν ότι βλέπουν το κόσμο από τα μάτια του πρωταγωνιστή. Τον κατανοούν και τον συμπονούν. “Το αναγνωρίζω κι εγώ αυτό το πρόβλημα” σκέφτονται. “Είμαι άνθρωπος και βαθύς κι αληθινός” και carpe diem και collige, virgo, rosas. Λυπούνται τις απερίσκεπτες μάζες, αποτελούμενες από smartphone zombies, τα ρομπότ που δε μοιράζονται μαζί τους το φετίχ του αληθινού. Κρίνουν το πότε είναι σωστή και πότε λάθος η χρήση των social media κατά το δοκούν (τα βίντεό τους είναι σωστή χρήση) και κατηγορούν ό,τι και όποιον τους συμφέρει. Το πρόβλημα αυτού του κυρίου δεν είναι το facebook, αλλά η εμμονή του για δημοσιότητα σε σημείο που καταντά να ψεύδεται συνεχώς και για τα πάντα. Σε ένα κόσμο χωρίς likes θα κυνηγούσε κάτι άλλο.
Με 108 λέξεις, αυτά τα βίντεο δείχνουν ανθρώπους να χρησιμοποιούν τα social media υπερβολικά και με λάθος τρόπο, ενώ ο συντηρητικός, βαθιά ανθρώπινος, πρωταγωνιστής τους φρίττει. Τροφοδοτούνται από την πραγματικότητα, ότι σήμερα είμαστε πιο απομονωμένοι από ότι παλιά και το αποτέλεσμά τους είναι ένα μελό αφήγημα με πομπώδες ύφος, που υπονοεί ότι σήμερα οι άνθρωποι πουλάνε το πραγματικό για το ψηφιακό και το—κατ’ αυτούς—ψεύτικο, κάτι που δεν ισχύει. Όμως το μεγαλύτερό τους κατόρθωμα, είναι ότι αυτοί που τα μοιράζονται νιώθουν super duper ξεχωριστά άτομα, που ανήκουν σε μια αναλογική ελίτ με πρόσβαση στον αγνό, offline κόσμο, κατατάσσοντας όλους τους υπόλοιπους σε μια ψηφιοποιημένη και συνεπώς λιγότερο αληθινή και ανθρώπινη ομάδα.